Rapport Verkenning rollen Agentschap Telecom in de energietransitie

Publieke en private uitdagingen

Binnen onze taken zien wij een aantal maatschappelijke uitdagingen en risico’s voor het CO²-vrije energiesysteem, waar Nederland naartoe wil.

Zo vraagt de energietransitie om een slimmer elektriciteitsnet, mogelijk gemaakt door verdere digitalisering. Dit is nodig voor het afstemmen van vraag en aanbod van elektriciteit. Door de groei in duurzame elektriciteit (zon- en windenergie) kan dit aanbod gaan variëren. Ook wordt elektriciteit steeds vaker als vervanger voor fossiele brandstoffen gebruikt, bijvoorbeeld voor vervoer. Digitalisering kan dit variërende aanbod afstemmen op de (toenemende) vraag van elektriciteit.

Digitalisering kan ook voorkomen dat er te hoge pieken op het elektriciteitsnet ontstaan. Pieken kunnen ontstaan als veel huishoudens tegelijkertijd hun elektrische auto opladen, elektrisch koken en de (elektrische) warmtepomp inschakelen. Door de pieken te voorkomen hoeven de elektriciteitsnetten niet uitgebreid of verzwaard te worden.

Digitalisering maakt ook introductie van nieuwe bedrijven en diensten mogelijk. Innovatieve nieuwe partijen zoals ‘flexibility operators’, ‘aggregators’ of ‘Charge Point Operators’ poppen op. Consumenten en bedrijven krijgen de mogelijkheid om energiestromen te managen, zoals het opladen van een elektrische auto op een bepaald moment, of juist het stoppen met laden van de elektrische auto als het elektriciteitsnet zwaar belast wordt en er een hogere prijs geldt. Of denk aan een buffervat voor warm water, volgelopen op een moment van lage elektriciteitsprijzen.

Risico’s om te adresseren

Als gevolg van digitalisering nemen ook de cyberrisico’s toe. Denk aan het hacken van de onderliggende digitale systemen, waardoor bijvoorbeeld elektrische auto’s niet meer kunnen laden. Of er een verstoring van de energievoorziening optreedt, zoals overbelasting van kabels of transformatoren. Zo kan een (moedwillige) hack zelfs delen van het elektriciteitsnet laten uitvallen.

Het betrouwbaar en correct kunnen meten van de energiestromen - metrologie genoemd - vormt de basis voor besturing en transacties (afrekening). Voorbeelden zijn het goed kunnen meten en afrekenen op basis van dynamische (tijdsafhankelijke) tarieven of het betrouwbaar en juist kunnen meten van nieuwe of andere energiedragers zoals waterstof, gemixte gassen of warmte.

Naast digitalisering rondom de energietransitie moet ook de grond vaker open om nieuwe kabels en leidingen te leggen en om ons voor te bereiden op klimaatverandering. Dit wordt ook wel grondroering genoemd. Dit is noodzakelijk voor bijvoorbeeld het verzwaren en uitbreiden van elektriciteitsnetten, maar ook voor de aanleg van warmtenetten. Ook voor ‘klimaatadaptatie’ zijn vaak extra werkzaamheden in de grond noodzakelijk. Bijvoorbeeld het verbeteren van rioleringsstelsels, om extra neerslag aan te kunnen of om tijdelijk regenwater op te slaan. Al deze werkzaamheden vinden plaats in dezelfde grond waar ook gasnetten, (drink)waternetten en de telecommunicatienetten liggen. Deze telecommunicatienetten maken vaak weer deel uit van dezelfde digitale infrastructuur die nodig is voor de energietransitie. We moeten voorkomen dat door deze graafwerkzaamheden verstoringen aan (andere) netwerken ontstaan.

Brede maatschappelijke betrokkenheid

Het is nodig om inzicht te krijgen in de (maatschappelijke) risico’s van de energietransitie. Het gaat hierbij om de risico’s rondom het slim maken van het elektriciteitsnet, het betrouwbaar kunnen (blijven) meten en afrekenen van de energiestromen en een versterkte aanpak om graafschade te voorkomen. Om risico’s te kunnen duiden doet Agentschap Telecom dit jaar onderzoek naar onder andere Kunstmatige Intelligentie in de elektriciteitsketen en de risico’s van elektrische apparatuur die zowel aan het elektriciteitsnet als het internet gekoppeld is (zoals laadpalen, warmtepompen, zonne-energiesystemen of thuis-accu’s), de zogenoemde ‘smart assets’. We zetten hierbij onze internationale netwerken in voor de standaardisatie van cyberveilige elektronische diensten en apparatuur voor Nederland.

Om de energietransitie te realiseren wordt veel gevraagd van de maatschappij. Agentschap Telecom probeert hier vanuit haar maatschappelijke rol een bijdrage aan te leveren. Zaken die buiten het formele domein van Agentschap Telecom liggen, maar wel invloed kunnen hebben op de energietransitie, gaan we niet uit de weg. Deze zaken signaleren en agenderen we. Daarom gaan we graag de samenwerking aan met partijen in de energieketens zoals netbeheerders, apparatuur- en energieleveranciers en andere overheden. Om zo samen te werken aan een spoedige, veilige en betrouwbare energietransitie.