Vragen en antwoorden storingsproblematiek en cyberveiligheid omvormers voor zonnepanelen

Mede in het kader van de energietransitie, zien we het aantal zonnepaneelinstallaties in Nederland toenemen. Wij ontvangen regelmatig meldingen en signalen over zonnepaneelinstallaties die radiostoring veroorzaken. Daarnaast zijn de omvormers in deze installaties doorgaans verbonden met het internet. Het is erg belangrijk voor onder andere onze energievoorziening en de bruikbaarheid van het radiospectrum, dat deze installaties storingsvrij en cyberveilig werken.

Een zonnepaneelinstallatie bestaat, naast zonnepanelen, uit een omvormer en bekabeling. Een omvormer zet de energie die een zonnepaneel produceert om van gelijkspanning naar wisselspanning. Wisselspanning is bruikbaar voor het elektriciteitsnet. Dit omzetten levert altijd ‘ongewenste radiofrequenties’ op. Deze moeten ‘in’ de omvormer blijven, door bijvoorbeeld filtering. Als dit niet gebeurt, veroorzaakt dit storing. Dat kan via de behuizing of via kabels, die zich als antennes gedragen.

Wij houden toezicht op de handel in apparatuur, zodat deze veilig is, niet stoort of gestoord wordt en effectief omgaat met de ruimte in het radiospectrum. Daarnaast monitoren we dag en nacht meldingen over radiostoring. In de toekomst zien we ook toe op de cyberveiligheid van apparatuur. Als toekomstig toezichthouder doen we onderzoek om onszelf en fabrikanten hierop voor te bereiden.

Als omvormers de limieten overschrijden, zijn er twee gevolgen op het gebied van storing. Ten eerste beïnvloedt het andere frequentiegebruikers en radioapparaten, zoals de lucht- en scheepvaart, radio-omroep, radiozendamateurs en radio-frequency identification (RFID). RFID is een technologie waarvan veel alledaagse toepassingen gebruikmaken, zoals elektrische verkeerspaaltjes en draadloze tags om bijvoorbeeld deuren te openen. Ten tweede dragen storende zonnepaneelinstallaties negatief bij aan de algehele bruikbaarheid van het radiospectrum. De opstapeling van stoorsignalen zorgt voor ‘vervuiling’ in het radiospectrum. Het spectrum in het algemeen is hierdoor minder goed bruikbaar.

De gevolgen van het niet voldoen aan normen voor cyberveiligheid zijn ook tweeledig. Aan de ene kant leidt dit tot gevaren voor de privacy en energieopbrengst van individuele gebruikers. Aan de andere kant resulteert dit in een risico voor onze gezamenlijke energieopbrengst en digitale infrastructuur. Zo kunnen veel omvormers en zonnepaneelinstallaties tegelijkertijd gehackt en bijvoorbeeld uitgeschakeld worden, of worden ze ingezet voor DDoS-aanvallen.

Binnen de Europese Unie mogen producten met een CE-markering vrij verhandeld worden. Met een CE-markering verklaart de fabrikant zelf dat zijn product voldoet aan wet- en regelgeving. Wij hebben niet de mogelijkheden om ieder apparaat te controleren. Daarvoor zijn er teveel apparaten op de markt. Op basis van informatie en risico’s maken we een keuze in de apparaten die we controleren. We onderzoeken apparaten met een stoor- of cyberrisico, maar controleren ook apparaten en bedrijven waarover we signalen ontvangen, of die in het verleden niet voldeden aan de eisen.

Omvormers hebben dat risico. Daarnaast hebben storende zonnepaneelinstallaties en omvormers al langer onze aandacht. In dit onderzoek wilden we een representatieve selectie omvormers controleren. Om die reden hebben we een willekeurige steekproef gedaan in merken en typen omvormers die veelvuldig worden gebruikt in Nederland.

Voor dit onderzoek wilden we een representatieve selectie omvormers controleren. We hebben daarom een willekeurige steekproef gedaan in de groep met omvormers, die zijn goedgekeurd voor het Nederlandse elektriciteitsnet. Hieruit kwamen onder andere twee omvormers van één merk. we namen aan dat dit om die reden mogelijk een veelgebruikt merk is. Uiteindelijk bleek één van deze twee omvormers storing te veroorzaken.

In eerste instantie selecteerden we tien omvormers. De tiende omvormer bleek later een volledig ander soort omvormer te zijn dan de andere omvormers. Deze omvormer wordt doorgaans niet gebruikt in woonhuizen. We wilden in dit onderzoek omvormers controleren die wel in residentiële omgevingen worden gebruikt. We besloten om deze omvormer afzonderlijk te controleren, los van dit onderzoek. De uitkomsten van het onderzoek aan deze omvormer publiceren we niet, omdat dit apparaat niet in de scope van dit onderzoek past.

Voor dit onderzoek selecteerden we negen willekeurige omvormers. Hiermee controleerden we niet de volledige markt. Het publiceren van de namen van merken of fabrikanten van de omvormers die wij wel onderzochten, kan nadelig en oneerlijk zijn voor deze fabrikanten. Fabrikanten die wij niet controleerden, kunnen namelijk net zo goed storende en cyberonveilige omvormers verhandelen.

De negen omvormers waren van acht verschillende merken. We concludeerden dat deze merken een representatieve afspiegeling zijn van de merken die in de handel en in gebruik zijn. Daarmee vormen de uitkomsten van dit onderzoek een goed beeld van de mate waarin omvormers in het algemeen storen en cyberveilig zijn. Daarnaast komen de uitkomsten overeen met het beeld dat we hebben uit eerdere onderzoeken en via andere signalen.

De eisen voor verstoring van en door apparaten, staan in de Telecommunicatiewet. Daarnaast is er aanvullende regelgeving, zoals het Besluit elektromagnetische compatibiliteit 2016 en het Besluit radioapparaten 2016. Deze Nederlandse wetten en regels komen voort uit Europese wetgeving. Namelijk de EMC-richtlijn 2014/30/EU en de Radioapparatenrichtlijn 2014/53/EU.

De eisen voor cyberveiligheid zijn vanaf 1 augustus 2024 actief in de Radioapparatenrichtlijn 2014/53/EU. Deze eisen staan dan ook in de Nederlandse Telecommunicatiewet.

De markt voor omvormers heeft al langer onze aandacht. Zo deden we in 2015 een vergelijkbare controle. In 2019 namen we deel aan een onderzoek naar omvormers, in samenwerking met andere Europese toezichthouders. Ook richtten we ons in 2019 op installateurs van zonnepaneelinstallaties. Daaruit bleek dat de manier van installeren van zonnepanelen ook invloed kan hebben op stoorgedrag. Daarnaast ontvangen we regelmatig meldingen over storing door omvormers. Deze resulteren vaak in onderzoeken naar individuele omvormers.

We hebben waarschuwingen gegeven aan de fabrikanten, waarvan hun product niet voldeed aan de storings- en administratieve eisen. We doen binnenkort hercontroles. Als fabrikanten opnieuw producten verhandelen die niet voldoen, nemen we handhavende maatregelen. Dat kan bijvoorbeeld met een boete, verkoopverbod of terugroepactie.

Het verbeteren van de cyberveiligheid is op dit moment een dringend verzoek. Hierbij doen we een beroep op de maatschappelijke verantwoordelijkheid van fabrikanten. De wettelijke eisen hiervoor zijn namelijk nog niet actief. We hebben om die reden ook nog geen handhavende bevoegdheden. Vanaf 1 augustus 2024 is dit wel het geval. We doen dan hercontroles. Als de cyberveiligheid dan niet op orde is, gaan wij handhaven. Dat kan ook hier met bijvoorbeeld een boete, verkoopverbod of terugroepactie.

Daarnaast voeren we gesprekken met brancheorganisaties, behandelen we meldingen over storing en bereiden we ons voor op meer onderzoeken naar omvormers en andere apparatuur die van belang is voor de energietransitie.

Tijdens een hercontrole controleren we dezelfde merken omvormers op dezelfde aspecten. Dit kunnen we doen met dezelfde, maar ook met andere typen omvormers. Daarnaast moeten de fabrikanten passende maatregelen nemen naar aanleiding van de overtredingen. Wij controleren bij een hercontrole of dit ook gebeurd is. Als fabrikanten opnieuw de wet overtreden, treden we handhavend op. Dat kan met een boete, verkoopverbod of terugroepactie.

Nader onderzoek wees uit dat we de bevindingen voor storing van twee omvormers moesten herzien. Eén van deze omvormers voldeed in eerste instantie niet. Later bleek dat deze omvormer de limieten toch niet overschrijdt. Dit kwam door een defect onderdeel in de testopstelling die bij de eerste metingen werd gebruikt. Het defecte onderdeel had alleen invloed op de meetresultaten van deze omvormer, Zo blijkt uit ons onderzoek.

De andere omvormer heeft bepaalde technische eigenschappen die afwijken van de andere gecontroleerde omvormers. De norm die we gebruiken voor dit onderzoek, bleek niet te voorzien in deze eigenschappen. Op dit moment werken we aan een voorstel om de norm op dit punt te verbeteren. Dit doen we in samenwerking met deze fabrikant.

Fabrikanten zijn verantwoordelijk voor de conformiteit van hun producten. Maar u kunt zelf ook problemen signaleren of (gedeeltelijk) oplossen. U kunt bijvoorbeeld:

• de aanwezigheid en juistheid van de verplichte CE-markering van uw apparaat controleren;
• de installateur van uw zonnepaneelinstallatie herinneren aan zijn verantwoordelijkheid om installaties veilig en storingsvrij op te leveren;
• alert zijn op verstoringen van bijvoorbeeld de radio of Wi-Fi, of die van buren;
• sterke en unieke wachtwoorden gebruiken voor accounts en apparaten;
• standaardwachtwoorden direct wijzigen;
• regelmatig apparaten controleren op updates;
• apparaten via een gastnetwerk verbinden met Wi-Fi;
• tweefactor-authenticatie inschakelen, als dit kan;
• ervoor kiezen om apparaten niet met het internet te verbinden, als dit niet nodig is;
• kritisch bedenken of het nodig is om bepaalde gegevens te verstrekken.

Als u problemen hebt met uw apparaten, kunt u deze melden bij uw leverancier. 

Ook de manier van installeren kan eventueel storing veroorzaken. 

Fabrikanten zijn verantwoordelijk voor de conformiteit van hun producten. Een fabrikant moet maatregelen nemen als een apparaat (cyber)onveilig blijkt of storing veroorzaakt. Hij kan bijvoorbeeld apparaten terugroepen of aanpassen. Als dit het geval is, hoort u dit vanzelf van uw leverancier.

Als u denkt dat uw apparaat (cyber)onveilig is of stoort, kunt u dit melden bij uw leverancier. Deze is verplicht om meldingen te onderzoeken. 

Een voorbeeld van (cyber)onveiligheid is bijvoorbeeld een zwak of standaard wachtwoord, die u niet direct hoeft te wijzigen.

Een storing is bijvoorbeeld uw radio die niet goed werkt op een zonnige dag, terwijl er geen problemen zijn op een bewolkte dag.

De manier waarop u een wachtwoord wijzigt, verschilt per merk of soms zelfs per model. Wij raden u aan allereerst de handleiding van uw omvormer goed te lezen. Vindt u hier niet de informatie die u zoekt, neem dan contact op met uw installateur, leverancier of fabrikant.